Onima koji su upućeni u specifičnosti kreiranja i implementacije politika podrške razvoju MSP u Bosni i Hercegovini poznato je da se planiranje strategija uglavnom odvija uz podršku projekata koji su finansirani od strane međunarodnih i bilateralnih donatora. Takva je situacija i sa strategijama u drugim oblastima, ali ćemo se zadržati na podršci razvoju MSP, s tim da se sličan osvrt i nalazi mogu izvesti i za druge oblasti.
Ono što nije tako vidljivo je da se dobar dio implementacije tih strategija odvija kroz takve iste međunarodne projekte, koji raspolažu stručnim kapacitetima i materijalnim resursima nerijetko boljim i većim od onih koje imaju domaće institucije podrške. Takvo stanje traje već više od deset godina i vjerovatno će se nastaviti u sljedećih deset godina. Zato ima smisla pitanje: koliko ti projekti pri svojoj implementaciji vode računa i o implementaciji odgovarajućih strategija razvoja MSP u BiH. Ovo pitanje je vođeno dvjema pretpostavkama: (1) da projekti ne obraćaju dovoljno pažnje na implementaciju strategija, i (2) da bi efekti za obje strane, i za projekte i za strategije, mogli da budu veći ukoliko bi ta pažnja bila ravnomjernije raspoređena u korist implementacije strategija. Suštinski: možemo li, i kako, da dođemo do win-win situacije?
Trenutno imamo situaciju u kojoj se i projektni timovi i institucije zadužene za podršku razvoju MSP, koje se nalaze uglavnom na nivou entiteta i na lokalnom nivou, ponašaju racionalno u pogledu utroška energije sa kojom raspolažu. (Pojam „energija“ ovdje se koristi u najširem značenju i obuhvata ulaganje napora, finansijskih i drugih sredstava, neophodnih za obavljanje određenih aktivnosti, u ovom slučaju aktivnosti planiranja i implementacije strategija i projekata.)
Domaće institucije, kad dođe vrijeme za planiranje odgovarajuće strategije, obično zatraže pomoć od nekog međunarodnog projekta sa kojim imaju dobru saradnju. Projekat obično pruži traženu podršku kroz angažovanje eksperta koji se bavi strateškim planiranjem i kroz pokrivanje logističkih troškova pri izradi dokumenta (troškovi sale, osvježenja, smještaja učesnika…). Uz inpute koje dobije od učesnika u procesu izrade strategije (obično članova radne grupe koju formira ministar) ekspert u strategiju ugradi i odgovarajuće intervencije projekta koji ga je angažovao. Odgovorniji eksperti ugrade i informacije o mogućim intervencijama iz drugih međunarodnih projekata, ukoliko mogu da do njih dođu bez većih dodatnih napora. I tu se otprilike završava prvi krug saradnje institucija i projekata u vezi sa strategijama podrške. Drugi krug počinje kada dođe vrijeme da institucije pripreme izvještaje o implementaciji strategija. Tada dođe do intenzivnijih kontakata sa ciljem prikupljanja informacija o tome šta je koji projekat u izvještajnom periodu radio i šta se od njegovih aktivnosti i rezultata može iskoristiti za pripremu izvještaja.
S druge strane, pri planiranju međunarodnih projekata podrške razvoju MSP obično se veća pažnja posvećuje važećoj programskoj agendi donatora za područje BiH, ili regiona zapadnog Balkana, što je sve češće slučaj. Na sadašnjog agendi visoko mjesto zauzimaju digitalizacija i zelena tranzicija. Situacija u kojoj se MSP nalaze, njihova aktuelna orijentacija, problemi i kapaciteti, obično ostaju u drugom planu. U drugom planu najčešće ostaju i prioriteti i mjere koji su definisani u važećim strategijama razvoja MSP. U toku implementacije, projektni timovi posvećuju znatno više pažnje ostvarivanju rezultata i indikatora koji su sadržani u logičkom okviru projekta koji vode, nego implementaciji domaćih strategija i stvaranju pretpostavki za sistemske promjene u pogledu strateške orijentacije i kapaciteta MSP-a, odnosno postepenom omogućavanju da se uspostavi i razvije novi ekosistem, npr. za inovacije. Neki projektni timovi pritom pokušavaju da sebi olakšaju posao, tako što će sarađivati samo sa jednim institucionalnim partnerom, kao što je Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH ili Spoljnotrgovinska komora BiH, precjenjujući mandat i kapacitete tih institucija i previđajući kompleksnost ustrojstva BiH i činjenicu da se većina projektnih intervencija treba da realizuje u saradnji sa drugim nivoima, koji imaju stvarne nadležnosti za oblasti tih intervencija.
Malo veće ulaganje energije sa obje strane i znanto veće koristi za obje strane obećava nešto drugačiji pristup, „put kojim se rjeđe ide“ kako glasi naslov poznatog psihološkog bestselera. Polazne smjernice za takav pristup mogle bi se skicirati na sljedeći način:
- Znatno veća saradnja pri planiranju i ažuriranju strategija podrške razvoju MSP – uključiti sastanke/radionice institucija zaduženih za kreiranje strategija sa programskim menadžerima donatora i vođama/timovima međunarodnih projekata koji se direktno ili indirektno odnose na razvoj MSP. To podrazumijeva najmanje tri stvari: otvorenost domaćih institucija da budu inicijatori i domaćini takvih razmjena informacija, spremnost programskih menadžera i projektnih timova da se odazovu takvim inicijativama, bez obzira sa kojeg administrativnog nivoa došle, te dobru pripremu i moderaciju takvih sastanaka/radionica. Slična je stvar i sa planiranjem projekata: otvorenost donatora i projektnih timova da pri dizajnu svojih programa i odgovarajućih projekata uključe viđenja domaćih institucija, kao i prioritete i mjere iz njihovih strategija, ali i spremnost domaćih institucija sa različitih administrativnih nivoa da sarađuju međusobno na stvarima od zajedničkog interesa i da te interese stave u prvi plan na sastancima/radionicama sa donatorima i projektnim timovima.
- Znatno bolja saradnja pri implementaciji strategija i projekata – organizovati redovne (polu)godišnje sastanke/radionice domaćih institucija sa vođama/timovima međunarodnih projekata podrške, i to po mogućnosti zajedničke sastanke više nivoa (prvenstveno nivoi države, entiteta i BD BiH) i više projekata podrške. To opet podrazumijeva najmanje tri stvari: spremnost projektnih timova da u planove rada uključe realizaciju i ažuriranje prioriteta i mjera iz domaćih strategija, takođe i širenje obuhvata pažnje i na njihove indikatore; spremnost institucija da podrže zajedničke intervencije i u njih u dovoljnoj mjeri ugrade specifičnosti koje se odnose na tematsko i teritorijalno područje za koje su nadležne, te dobru pripremu i moderaciju takvih sastanaka/radionica.
Mi u Edi u tome vidimo prostor i priliku za naše djelovanje. Projekat „SBA u BiH2EU“ nastoji da doprinese naprednoj implementaciji evropskog Akta o malom biznisu u BiH, prvo kroz kreiranje harmonizovanog strateškog okvira za podršku razvoju MSP (harmonizovanog i eksterno, sa EU, i interno, između različitih administrativnih nivoa), u vidu Strateških smjernica za harmonizaciju podrške razvoju MSP na nivou BiH, te strategija razvoja MSP i preduzetništva u Republici Srpskoj, Federaciji BiH i Brčko distriktu BiH. Uz podršku konačnom usvajanju svih dokumenata iz tog okvira, dio napora projektnog tima usmjeren je jačanje interakcija između domaćih institucija i međunarodnih projekata podrške, u vidu (polu)godišnjih zajedničkih radionica i redovnih godišnjih konferencija o podršci razvoju MSP u BiH. Oba ova oblika razmjene informacija, iskustava i uvida, pokazala su svoju opravdanost i potencijal da se razvijaju tako da „put kojim se rjeđe ide“ postane „put kojim se češće ide“, doprinoseći stvaranju sinergetskih efekata između strategija i projekata i sistemskim promjenama u pogledu razvoja MSP u BiH.