Prije nekoliko mjeseci sam se spletom okolnosti zadesio na jednoj međunarodnoj dvodnevnoj radionici na kojoj su eksperti iz oblasti malih i srednjih preduzeća raspravljali o stanju u oblasti malih i srednjih preduzeća u širem regionu.
Prvih nekoliko sati fokusirane diskusije o potrebama preduzeća sam bio potpuno zbunjen. Citirale su se razne strategije i izvještaji, a nalazi tih dokumenata vezani za potrebe firmi se nisu poklapali sa onim što sam ja čuo od vlasnika i direktora na mnogobrojnim radionicama, sastancima, neformalnim susretima i „onako usput“. Da svi učesnici odlično barataju strategijama i izvještajima, to mi je brzo postalo jasno. Međutim, kada sam spomenuo da je moje iskustvo u zemlji iz koje dolazim drugačije, da primjera radi u Republici Srpskoj nedostatak klastera i subvencija (o čemu se najviše raspravljalo) nije glavna prepreka razvoju preduzeća, nego da je to manjak obučene radne snage, i kada sam objasnio da moj izvor nije pisani dokument, već direktni kontakt sa preduzećima, shvatio sam da većina tih eksperata ima mnogo manje kontakta sa firmama i ljudima iz firmi od mene. Zapravo, imaju nedopustivo malo direktnog kontakta sa firmama da bi mogli da ih predstavljaju. Moje sugestije su na ljubazan i suptilan način zanemarene, jer se nisu uklapale u sistem praćenja koji se polako oblikovao. To me je natjeralo da se zapitam zašto su moje sugestije zanemarene i zašto eksperti za MSP imaju tako malo kontakta sa preduzećima?
Kasnije ću saznati za pojam kognitivne disonance. Naime, pojedinci i grupe teže ka pojedinačnoj ili grupnoj psihološkoj konsistentnosti. Pojedinci ili grupe, kada dođu u dodir sa drugačijim razmišljanjima ili saznanjima, koja se ne uklapaju u njihovo objašnjenje stvari, dolaze u nelagodno stanje kognitivne disonance i motivisani su da eliminišu tu nelagodnost. Dva su načina da se smanji kognitivna disonanca: preoblikovanjem dotadašnjih saznanja u skladu sa novim saznanjima i potiskivanjem novih saznanja. Drugi način je dosta lakši, a samim tim i češći.
Čini mi se da ekspertskom društvu, tačnije onom dijelu koji nema stalnu komunikaciju sa subjektima na terenu, ne prijaju uvidi sa terena koji se kose sa njihovim ubjeđenjima, te ih potiskuju. Objašnjenje se vjerovatno može naći u pojmu kognitivne disonance. Stvarni uvidi, oni koji se mogu vidjeti na terenu u kontaktu sa ljudima i firmama, ruše dotadašnju koncepciju po kojoj su radili, i zbog koje su danas angažovani kao eksperti. A, angažovani su jer donatori i međunarodne institucije nisu svjesni te njihove odvojenosti od lokalnih firmi i stvarnosti, te polaze od pretpostavke da su oni i suštinski eksperti, kao što su to formalno (poznaju aktuelne dokumente koji se dotiču područja njihove ekspertize). Tako se formalne, ali ne i suštinske eksperize, kao u piramidi kopiraju ka vrhu i, kao u igri gluvih telefona, do onih na vrhu ne stižu informacije od onih na dnu piramide. Ovo za posljedicu ima to da će, usljed igre gluvih telefona na relaciji firme – eksperti – kreatori politika i donosioci odluka, buduće politike biti koncentrisane na stvari koje nisu prioritetne prepreke razvoju domaćih preduzeća, a da se stvarne prepreke neće uklanjati. Tako će se insistirati na formiranju klastera ili vršiti pritisak da se nude poticaji firmama, dok će s druge strane nesklad između ponude i potražnje radne snage, u vidu manjka kvalifikovanih, vještih i za rad motivisanih radnika, još više rasti. Tako će domaće firme u tržišnoj utakmici koja je sve teža i dinamičnija, sve više zaostajati, jer neće više ni ispunjavati već preuzete narudžbe, a kamoli prihvatati nove.
Često mi se tokom razmišljanja o razvoju naše privrede nameću pojmovi formalnog i stvarnog, forme, ekspertskog rječnika, kancelarijskog bavljenja ovim poslom, itd, o čemu ću pisati u narednim blogovima.