OECD sa partnerima (Evropska komisija, Evropska banka za obnovu i razvoj i Evropska fondacija za obuku) objavio je u julu 2022. godine izvještaj „Indeks MSP politika: Zapadni Balkan i Turska 2022: Procjena implementacije Small Business Act za Evropu, Indeks MSP politika“. Radi se o šestom takvom izvještaju, jer je u zemljama zapadnog Balkana (uključujući i Tursku) do sada provedeno šest krugova procjene: 2006, 2009, 2012, 2015, 2018. i 2021. godine. Nakon tolikog vremena i tolikog broja ozbiljnih procjena i izvještaja, koji se pripremaju u kontinuitetu, stručno i sistematično, logično slijedi pitanje: jesmo li nešto naučili i promijenili u pristupu ovoj vrsti evaluacije, i šta i kako još možemo da unaprijedimo.
Prije pokušaja odgovaranja na ta pitanja, navodimo nekoliko informativnih redova o tome šta je SBA i kako se proces procjene i izvještavanja odvija.
Šta je SBA i kako se odvija proces procjene i izvještavanja o napretku
Evropski okvirni zakon o malim i srednjim preduzećima (Small Business Act – SBA)[1] usvojen je 2008. godine. Predstavlja sveobuhvatan okvir za kreiranje, provođenje i praćenje politika usmjerenih prema malim i srednjim preduzećima. Koncept je zasnovan na stalnom unapređivanju preduzetništva i ugrađivanju principa “misli prvo na male” u zakone i politike kojima treba da se ojača konkurentnost MSP u zemljama Evropske unije. Čini ga deset principa i niz preduzetih dodatnih konkretnih aktivnosti kako bi se ti principi sproveli u praksi. Primjena SBA u zemljama zapadnog Balkana vrši se putem Indeksa politika za MSP (SME Policy Index)[2]. Radi se o alatu kojim je ovaj okvirni zakon operacionalizovan, kako bi se omogućilo praćenje i ocjenjivanje napretka zemalja koje se nalaze u fazi pridruživanja EU, čije se privrede nalaze u fazi nastajanja ili transformacije, u pogledu približavanja njihove podrške dobrim praksama dostignutim u zemljama EU. Indeks je zajednički razvijen od strane Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD), Evropske Komisije (EC), Evropske Banke za obnovu i razvoj (EBRD) i Evropske fondacije za obuku (ETF). Procjena se vrši na osnovu deset principa SBA, koji su pretvoreni u dvanaest glavnih dimenzija Indeksa politika za MSP. Skoro sve dimenzije su dalje raščlanjene na niz pod-dimenzija, a svaka pod-dimenzija ocjenjuje se iz tri ugla: kako je konkretna politika dizajnirana, kako se provodi, i kako se prati i procjenjuje njena djelotvornost.
Proces evaluacije se odvija dvojako: kroz proces samoprocjene od strane vlada i njihovih tijela i, paralelno, kroz nezavisnu procjenu od strane OECD-a i njegovih partnerskih organizacija, na osnovu intervjua sa ključnim akterima i privatnim sektorom. Sada se koriste dvadeset tri pod-dimenzije i nešto preko stotinu indikatora politika. Procjena stanja indikatora prema ovom indeksu vrši se na osnovu obimnog upitnika sa više stotina pitanja (zatvorenog tipa sa binarnim ili višestrukim izborom, te otvorenog tipa na kraju svakog tematskog bloka[3]). Odgovori na pitanja potom se svode na odgovarajuća mjesta na petostepenoj skali za svaku pod-dimenziju. Petostepena skala označava različite stepene razvoja i primjene politike. U okviru svake dimenzije, uz ocjene se daju odgovarajući komentari i preporuke za naredni period.
U 6. izvještaju „Indeks MSP politika: Zapadni Balkan i Turska 2022: Procjena implementacije Small Business Act za Evropu, Indeks MSP politika“[4] generalna ocjena za sve uključene zemlje (Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Kosovo*, Sjeverna Makedonija, Srbija i Turska) je da su mnoge preporuke date u procjeni iz 2019. godine implementirane, posebno one o rješavanju finansijskih prepreka naporima malih i srednjih preduzeća na ozelenjavanju, povećanju programa podrške kako bi se pomoglo malim i srednjim preduzećima da implementiraju standarde i jačanju inovativne aktivnosti.
Korištena je sljedeća tabela koja pokazuje osnovno značenje svakog od 5 nivoa ocjena:
| Nivo 5 | Nivo 4 plus korišćenje rezultata monitoringa i evaluacije za (re)dizajn i implementaciju okvira politika. |
| Nivo 4 | Nivo 3 plus dokazi o konkretnoj evidenciji da se politika djelotvorno sprovodi. |
| Nivo 3 | Uspostavljen i zvanično usvojen solidan okvir koji se odnosi na dotičnu oblast politike. |
| Nivo 2 | Postoji nacrt ili pilot okvir, sa nekim znacima vladinih aktivnosti za rješavanje dotične oblasti politike. |
| Nivo 1 | Nema okvira (npr. zakonskog, institucionalnog koji se odnosi na dotičnu oblast politike. |
Na sljedećem grafikonu predstavljen je profil ocjena BiH za implementaciju SBA prema izvještaju za 2022. godinu, tako da je vidljiv napredak po dimenzijama u odnosu na izvještaj iz 2019. godine i zaostajanje za prosjekom zemalja zapadnog Balkana i Turske.
U čemu se ogleda novi pristup u implementaciji SBA u BiH
U Bosni i Hercegovini se od 2018. godine postepeno izgrađuje i primjenjuje novi pristup u pogledu implementacije SBA. Prethodni pristup bio je praktično sveden samo na fazu izvještavanja, koja se svake tri godine ponavljala, pod metodološkim vođstvom OECD-a. Od 2018. godine, uz podršku projekata “Evropski Akt o malom biznisu kao okvir strategija i politika za MSP, SBA u BiH (sada “Napredna implementacija SBA u BiH2EU”), koji implementira Eda – Agencija za razvoj preduzeća i projekata „EUProlocal“ (potom „Innovation and Digitalisation in SMEs in Bosnia and Herzegovina” i sada “EU4DigitalSME”), koje implementira GIZ, razvija se novi pristup. Na izgradnji i primjeni novog pristupa zajedno rade timovi Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH – Sektora za ekonomski razvoj i preduzetništvo, Federalnog ministarstva razvoja, poduzetništva i obrta, Ministasrtva privrede i preduzetništva RS i Odjeljenja za privredni razvoj, sport i kulturu Brčko distrikta BiH. Modaliteti rada uključuju sastanke SBA koordinatora i zajedničke radionice institucionalnih timova sa projektima podrške.
Novim pristupom se nastoji zaokružiti ciklus upravljanja razvojem MSP-a u skladu sa zadatim evropskim okvirom, tako da se:
- u fazi planiranja, principi prioriteti implementacije SBA ugrađuju u strateški okvir za razvoj MSP u BiH, u skladu sa nadležnostima odgovarajućih nivoa vlasti (BiH, entiteti, Brčko distrikt BiH);
- strateški dokumenti operacionalizuju kroz trogodišnje akcione planove i godišnje planove rada zaduženih institucionalnih nosilaca;
- implementacija prioriteta pomaže kroz manje fondove kojima raspolažu projekti koji pružaju podršku;
- organizuje sistematično praćenje i evaluacija implementacije strateškog okvira za razvoj SBA u BiH, na prethodno pomenutim nivoima vlasti i ukupno;
- izvještava o napretku u implementaciji strateškog okvira za razvoj MSP-a prema domaćim institucijama, odnosno implementaciji SBA prema OECD-u (sa partnerima: Evropskom komisijom, Evropskom bankom za obnovu i razvoj i Evropskom fondacijom za obuku).
Prema ovom pristupu, strateški okvir za razvoj MSP-a u BiH je složen, u skladu sa složenim ustrojstvom države, i čine ga zajedno sljedeći dokumenti koji su eksterno harmonizovani sa evropskim okvirom, kao i međusobno:
Radovi na izgradnji ovakvog strateškog okvira su još u toku: Strateške smjernice su pripremljene i prošle fazu konsultacija i usklađivanja sa entitetima i Brčko distriktom BiH, Strategija razvoja MSP u Republici Srpskoj 2021-2027. je usvojena i trenutno se nalazi u fazi operacionalizacije i implementacije, Strategija razvoja male privrede u Federaciji BiH 2022-2028. nalazi se u fazi izrade, dok je Strategija razvoja MSP-a u Brčko distriktu BiH u fazi usvajanja.
Polovinom jula 2022. godine timovi navedenih institucionalnih partnera sa nivoa BiH, oba entiteta i BD BiH, zajedno sa timovima navedenih projekata, uradili su radionicu refleksije, gledajući unazad na 6. izvještaj OECD-a i proces njegove pripreme, sa pogledom unaprijed: šta treba i može da se unaprijedi u procesima praćenja i procjene (M&E) i izvještavanja, kako bi napredak u implementaciji SBA na svim nivoima bio brži i veći.
O tome više u sljedećem blogu.
Fusnote:
[1] Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the regions: “Think Small First” – A “Small Business Act for Europe”, Brussels (2008) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52008DC0394&from=EN
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/HR/TXT/?uri=LEGISSUM%3Aet0001
[2] http://www.oecd-ilibrary.org/development/sme-policy-index_24136883
[3] Tematski blokovi odnose se na dizajn, implementaciju, te praćenje i procjenu realizacije politike.
[4] OECD (2022), SME Policy Index: Western Balkans and Turkey 2022: Assessing the Implementation of the Small Business Act for Europe, SME Policy Index, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/b47d15f0-en.
* Ovo određivanje ne dovodi u pitanje stavove o statusu i u skladu je s Rezolucijom Vijeća sigurnosti Ujedinjenih naroda 1244/1999 I Savetodavnim mišljenjem Međunarodnog suda pravde o proglašenju nezavisnosti Kosova